همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو: برخی از آنها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند و رفته‌رفته متروکه می‌شوند. یکی از این خانه‌باغ‌های فراموش‌شده در منطقه ۶ جاخوش کرده است؛ روی پیکر خانه‌باغی که زمانی پر از درخت‌های بلند کاج بود، حالا گرد فراموشی نشسته تا دیگر از آن باغ و پرندگان خوش‌صدا اثری نباشد. اخوان خانه‌باغ دیروز و متروکه امروز است.
«علیرضا زمانی»، تهران‌شناس، قدمت باغ را مربوط به دوره پهلوی اول می‌داند و می‌گوید: «زمان پهلوی اول هنوز جلالیه را داشتیم و امیریه شکل نگرفته بود. در دهه ۲۰ بود که کم‌کم محله‌ای جدید به نام امیریه تأسیس شد و تا دهه ۳۰ توسعه یافت. در محدوده خیابان کاشانک دیروز و شهید مظفری‌خواه امروز، شخصی به نام اخوان که از اسم کوچک او اطلاع دقیقی وجود ندارد، از کاشان به تهران مهاجرت کرده بود و تجارت چای می‌کرد و در تهران هم زمین و املاک زیادی داشت، زمین‌های وسیعی را از زرتشتیانی که در امیرآباد ساکن بودند، خرید. او باغ‌ها و خانه‌ها و ویلاهای بزرگی را در انتهای خیابان کاشانک آن زمان و شهید مظفری‌خواه امروز ساخت.»
زمانی با اشاره به اینکه اخوان این زمین‌ها را اوایل دهه ۳۰ خریده بود، می‌گوید: «با توجه به اینکه توسعه تهران تازه شروع شده بود و محله‌ها یواش‌یواش در حال شکل‌گیری بودند، اخوان شروع به قطعه‌بندی و فروختن این املاک با قیمت‌های مناسب به افرادی کرد که قصد داشتند در این منطقه سکونت کنند. این اتفاق زمانی افتاد که هنوز از لوله‌کشی سراسری آب خبری نبود.»
با توجه به اینکه وجود آب در آن دوره برای سکونت، یک ویژگی مهم محسوب می‌شد، اخوان هم دست به کار شد. این تهران‌شناس توضیح می‌دهد: «اینکه محله‌ای تازه‌تأسیس، آب هم داشته باشد نکته بسیار مهمی بود تا توجه شهروندان بیشتری برای سکونت و خریداری زمین جلب شود. اخوان چاهی هم در باغ حفر کرده بود که از آن برای آبیاری و آشامیدن استفاده می‌کرد. او برای افرادی که زمین می‌خریدند، لوله‌کشی می‌کرد و از همین چاه به آنها آب می‌رساند. به همین دلیل افراد زیادی، به‌خصوص ارتشی‌ها، به خرید خانه و ملک در امیرآباد ترغیب شدند. به مرور زمان، اطراف باغ اخوان، محدوده خیابان زرتشت و خیابان کارگر امروزی، مردم به خرید خانه تمایل پیدا کردند.»
زمانی معتقد است امیرآباد جنوبی مدیون این خانه‌باغ و صاحب آن است، چون شکل‌گیری اولیه محله از طریق اخوان اتفاق افتاد، مخصوصاً با سیستم آب‌رسانی که ایجاد کرده بود. در واقع می‌توان گفت او یک سازمان آب خصوصی تأسیس کرده بود. این تهران‌شناس می‌گوید: «کنار باغ اخوان دفتری قرار داشت که مردم برای پرداخت بهای آب به آنجا مراجعه می‌کردند. اخوان در ازای استفاده از آب برای هر مشترک، ۵ تومان در نظر گرفته بود که در آن زمان مبلغ کمی محسوب نمی‌شد.»
او می‌گوید این دفتر و سازمان آب کوچک تا ۳۰ سال قبل هم وجود داشت: «بعدها که لوله‌کشی در منطقه‌های مختلف انجام و در منطقه ۶ هم نخستین تصفیه‌خانه راه‌اندازی شد، کم‌کم صحبت از لوله‌کشی شهری مطرح شد و عملاً سازمان آب اخوان هم به حاشیه رفت و کارکرد خود را از دست داد.»
اخوان عاشق سوارکاری بود. زمانی می‌گوید: «این علاقه باعث شده بود او در خانه‌باغش، چندین اصطبل بسازد و اسب‌های زیادی را نگهداری کند. چندین خانه هم برای سکونت خدمه ساخته بود.»
گفته می‌شود دو کوچه از کوچه‌های شرقی و غربی این خانه‌باغ هم به نام پسرانش بوده است. این تهران‌شناس ادامه می‌دهد: «یکی از کوچه‌ها به نام مهرداد و دیگری ایرج بود. کوچه مهرداد هنوز نام خود را حفظ کرده، ولی نام کوچه ایرج تغییر کرده است. در گذشته برخی از خیابان‌های اطراف اسامی زرتشتی مانند تیرگه، آتشکده خورشیدیان، آذر کمانگیر و... و. داشتند. علت آن هم حضور زرتشتی‌هایی بود که در آنجا ساکن بودند. برخی از این اسامی طی سال‌ها تغییر کرده، ولی نام برخی دیگر در خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف خانه‌باغ اخوان به سمت خیابان زرتشت هنوز دیده می‌شود.»
زمانی می‌گوید: «زمین‌های مسجد حضرت امیر(ع) هم به اخوان تعلق داشته است. او تصمیم داشت در این زمین‌ها مرکز فرهنگی بسازد. بعدها هیأت امنای مسجد حضرت امیر(ع)، در اواسط دهه ۳۰، زمین را از او خریدند و به جای مرکز فرهنگی، مسجد حضرت امیر(ع) ساخته شد. این مسجد در حال حاضر به لحاظ فعالیت‌های زیادی که طی سال‌ها داشته و حضور امام جماعت آن، آیت‌الله علوی تهرانی، یکی از مسجدهای مهم شهر تهران محسوب می‌شود. امروزه پسر آیت‌الله علوی تهرانی در این مسجد فعالیت دارد.»
این تهران‌شناس ادامه می‌دهد: «اخوان اوایل انقلاب اسلامی به همراه خانواده به خارج از کشور مهاجرت می‌کند، ولی بعد از چندین سال به همین خانه‌باغ باز می‌گردد و در همین خانه فوت می‌کند. گفته شده که اخوان شریکی با نام خانوادگی روان‌پاک داشته که این باغ را از ورثه خریداری کرده و در حال حاضر مالکیت در دست اوست.»
- جای خالی طوطی‌های باغ اخوان
«علیرضا صاحب‌خلق»، دبیر شورایاری محله فاطمی، که از ساکنان قدیمی محله هم هست درباره مالک فعلی خانه‌باغ می‌گوید: «فردی با نام خانوادگی روان‌پاک که ساخت دیوار اطراف خانه‌باغ را هم انجام داده، مالکیت آن را برعهده دارد. چندین بار شهرداری برای خرید آن پیشقدم شده، ولی هنوز اتفاقی نیفتاده است. ضلع جنوبی خانه‌باغ در خیابان شهید مظفری‌خواه قرار دارد. اگر در این قسمت ساخت‌وساز انجام شود خیابان عریض‌تر می‌شود و خودروها راحت‌تر می‌توانند تردد کنند. سال‌ها قبل تلاش کردیم تا از این خانه‌باغ برای هم‌محله‌ای‌ها و ایجاد مکان فرهنگی استفاده کنیم، اما مورد موافقت قرار نگرفت. قبلاً قسمتی از آن، محل نگهداری خودروهای نو بود. اما الان خبری نیست و گمان می‌کنم یک سرایدار در آن سکونت داشته باشد.»
صاحب‌خلق از آب‌انباری خبر می‌دهد که به گفته او، متعلق به اخوان بوده است: «اخوان آب‌انباری هم داشته که آب امیرآباد را تأمین می‌کرده و به آب اخوان شهرت داشته، ولی الان متروکه شده است. این آب‌انبار در میدان عالی‌قاپو و حدود ۱۰۰ متری خانه‌باغ و بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است. اگر سری به خانه‌های قدیمی محله بزنید، هنوز هم در برخی از آنها به جای اسم آب تهران روی دریچه آب، نوشته آب اخوان را می‌توانید ببینید.» این هم‌محله‌ای می‌گوید: «خانه‌باغ خشک شده است. یادم هست در دهه ۶۰، زمانی که سن کمی داشتیم، این خانه‌باغ پر از طوطی بود. طوطی‌هایی را که دسته‌دسته از این باغ به سمت پارک لاله می‌رفتند، می‌دیدیم، اما به مرور زمان اغلب درخت‌ها و پوشش گیاهی این باغ یا در اثر وزش شدید باد یا به دلایلی نامعلوم آتش گرفته‌اند. خانه‌باغ متروکه شده، اما عمارت و ایوان وسیع و درختان کاج نیمه‌خشک آن هنوز پابرجا هستند. امروز سرسبزی باغ اخوان جای خود را به زردی و خشکی و بی‌آبی داده است.»
نظر شما